Małe i średnie przedsiębiorstwa - small and medium sized enterprises

Jak trafnie zauważył J. Schumpeter w małym przedsiębiorstwie jego właściciel jest swym własnym technologiem, agentem zakupu i sprzedaży, kierownikiem biura, własnym szefem personalnym i niekiedy swym własnym doradcą prawnym w sprawach bieżących i dopiero po wykonaniu tych wszystkich czynności wykonuje funkcje przedsiębiorcy. Nie ma ścisłej definicji małego czy średniego przedsiębiorstwa. Wielkość przedsiębiorstwa wyraża się zazwyczaj za pomocą czterech podstawowych mierników: liczby zatrudnionych, rozmiarów produkcji, wartości majątku trwałego oraz wielkości środków zaangażowanych w obrocie. Za małe czy średnie przedsiębiorstwo uważa się prowadzone przy znacznym udziale pracy i kapitału jego właściciela, zatrudniające niewielką liczbę pracowników i osiągające niezbyt wielkie rozmiary produkcji i sprzedaży. Według standardów stosowanych w Unii Europejskiej małe i średnie przedsiębiorstwa zatrudniają do 250 osób, w niektórych krajach do 500. Dzielą się na trzy podgrupy:
 mikroprzedsiębiorstwa – mniej niż 10 osób,
 małe przedsiębiorstwa – od 10 do 99 osób,
 średnie przedsiębiorstwa – od 100 do 250 osób.
Udział państwa lub innego podmiotu w małym i średnim przedsiębiorstwie nie może być wyższy niż 25%. Wartość stałych aktywów nie może być większa niż 75 milionów ECU, a proporcja, w jakiej aktywa firmy są w posiadaniu dużych kampanii wynosi mniej niż 1/3. Wysokość obrotu nie powinna przekraczać 10 milionów ECU. Th. van Hoorn określił, że różnią się one od dużych przedsiębiorstw tym, że:
 wytwarzają względnie małą liczbę wyrobów czy usług,
 ich zasoby i umiejętności są relatywnie ograniczone,
 na ogół nie dysponują sformalizowanymi metodami śledzenia otoczenia, opracowywania prognoz, oceny i kontroli postępu w realizacji strategii; tak więc informacje potrzebne przy wdrażaniu lub modyfikowaniu planów strategicznych są niedostępne lub przynajmniej mało wiarygodne,
 większość personelu kierowniczego i sztabowego uzyskała kwalifikacje w trakcie pracy; w efekcie personel ten preferuje doświadczenie niż systematyczną, szczegółową procedurę,
 stanowiska kierownicze i znaczne pakiety akcji są często udziałem krewnych założyciela lub założycieli.
Głównymi dziedzinami działania małych przedsiębiorstw są usługi, handel dotychczas detaliczny i hurtowy, produkcja i rolnictwo. Aktywizują one rynek lokalny i regionalny. W swej działalności uruchamiają przede wszystkim własne środki i nieczynne rezerwy kapitałowe oraz wykorzystują lokalne rezerwy zatrudnienia. Przynoszą gospodarce liczne i wymierne korzyści, do których należą:
 wytwarzanie przeważającej części dochodu narodowego,
 sprzyjanie gospodarczej, społecznej i politycznej stabilizacji,
 konkurencyjność umożliwiającą wysoce efektywne wykorzystywanie zasobów ziemi, surowców, pracy i kapitałów dla rosnącego poziomu zaspokajanych potrzeb,
 stanowią korzystne zaplecze produkcyjne, handlowe i usługowe dla dużych i bardzo dużych przedsiębiorstw, zwalniając je od podejmowania rozdrobnionej i nieopłacalnej działalności gospodarczej,
 wzbogacają ofertę tych przedsiębiorstw uzupełniając i rozwijając ich powiązania rynkowe.
Cechą ich gospodarowania jest duża elastyczność, niskie koszty oraz polityka zatrudnienia i płac ściśle powiązana z rentownością i wydajnością pracy. Ich szczególne możliwości, to znajdowanie luk na rynku i szybkie ich wypełnianie własną produkcją i działalnością handlową. Głównymi czynnikami sukcesu tych przedsiębiorstw są ciężka praca, popyt rynkowy, kompetencje przedsiębiorcze i szczęście. Do głównych przyczyn niepowodzeń należą niekompetencja i niedoświadczenie właścicieli i kierowników, niedostateczne wyposażenie w kapitał, nieskuteczność kontroli podejmowanych działań i ich efektywności. Zakres działań gospodarczych i wielkość przedsiębiorstwa zależą od umiejętności zharmonizowania dostępnych zasobów pracy, środków materialnych, technologii, marketingu, kapitału, organizacji i kierowania, z wielkością popytu i zdolnością jego zaspokajania wytwarzanymi i sprzedawanymi produktami. Zdaniem Shumachera głoszącego, że „małe jest piękne”, występuje ścisły związek między sposobem zorganizowania przedsiębiorstwa a przedsiębiorczością. W małych strukturach organizacyjnych powstają, jego zdaniem, rzeczywiste możliwości przejawiania się oraz wykorzystywania twórczej inicjatywy i swobody, której wcieleniem jest przedsiębiorca. Małe i średniej wielkości przedsiębiorstwa są „kolebką” oraz „inkubatorem” talentów ludzi przedsiębiorczych.
[T. Sztucki]